China en de Gouden Eeuw

Op oude landkaarten zie je in Afrika en Amerika vooral wilde dieren. Azië en dan vooral China was toen al anders. Daar woonde volgens de kaarten ook in de zestiende eeuw al een even mysterieus als beschaafd volk. Een volk van uitvinders en filosofen. Lang voor Simon Stevin zie je op een kaart  de zeilwagens waarmee woestijnen werden overgestoken. Die kaart heeft Simon Stevin natuurlijk ook gezien, al geloof ik niet dat hij dat heeft gemeld toen hij zijn eigen zeilwagen aan stadhouder Maurits presenteerde.

China was groot, sophisticated en exotisch. De zijde waar Venetië zo rijk door was geworden kwam er vandaan net als het verfijnde aardewerk dat eeuwen lang in Europa werd geïmiteerd zonder ooit het niveau te behalen van het origineel. Ook de zeventiende-eeuwse veelschrijver Simon de Vries bewonderde China: hij schreef over hun drukpers en de afwezigheid van censuur maar ook over het Chinese vuurwerk, wijsgeren en acrobaten. 

Een cultuur waar je mondjesmaat kennis van kan nemen en die tegelijk zo hoog ontwikkeld is dat je alles zou willen bezitten wat er vandaan komt. Het kan niet anders of juist daardoor werd China aantrekkelijk. Alleen Jezuïeten hadden toegang tot China: zelfs tot het keizerlijk hof. De reden daarvoor was even bijzonder als eenvoudig. In China was de invloed van de astrologie groot – zelfs vandaag de dag worden er in het jaar van de draak meer kinderen geboren dan in enig ander jaar, want draken brengen voorspoed en rijkdom. In een land waar de keizerlijke dynastie allesbepalend was, werd het geslachtsverkeer van de keizer met zijn vele vrouwen en concubines dan ook bepaald door de stand van sterren en planeten. De hofastronoom was een Jezuïet die een westers observatorium had ingericht en zo een beslissende invloed had op de agenda van de keizer. Andere westerlingen kwamen het Rijk van het Midden nauwelijks binnen. 

Nederland had een bijzondere band met China. De VOC was oppermachtig in de zeeën rond China en had, op Formosa en Java, vele Chinese onderdanen. ‘De Chinezen van Europa’ – die uitdrukking dateert uit de achttiende eeuw en het schijnt dat daarmee zowel op het conservatisme als op de handelsgeest van de Hollanders werd gedoeld. 

Rond 1700 was de Republiek het welvarendste land ter wereld. Wie rijk was rentenierde en het was de mode om in mooie kamerjassen van Chinese zijde over de schone straten te slenteren of in een Chinese tuin thee te drinken uit een porseleinen kopje. Je kon wat lezen of kijken in één van de vele boeken over China of de krant lezen en je verbazen over de opwinding in Frankrijk waar herrie was ontstaan over de wel erg vrije interpretatie die de Jezuïeten gaven van de ideeën van Confucius. Waren de Chinezen eigenlijk christenen zonder het te weten? De moraal van Confucius verschilde niet veel van wat Jezus had gepredikt.

Volgend jaar vind er een grote tentoonstelling plaats in Teylers over China. De Amsterdamse promovenda en boekhistoricus Trude Dijkstra en ondergetekende werken aan een digitale expositie waarin we honderden afbeeldingen van China uit de gouden eeuw zullen tonen, gebaseerd op boeken die bewaard worden bij onze Bijzondere Collecties.  Daar zijn ruim 260 boeken over China te vinden, de meeste met schitterende illustraties.

Een voorproefje vindt u hier. Een Work in Progress: wat het is, waar het over gaat – dat lezen we allemaal volgend jaar.

 Metabotnik is een systeem voor online exposities, vrij te gebruiken door iedereen. Probeer het eens uit en laat weten wat u ervan vindt!

(afbeeldingen in blog, voor zover niet gemaakt door de auteur, ontleend aan Wikimedia).