O. Dapper, Historische beschryving der stadt Amsterdam, 1663.
Een van de laatste aanwinsten van dit jaar was een verrassing. Het is een boek, een mooi maar geen zeldzaam boek. Het gaat om de Historische beschryving der stadt Amsterdam van Olfert Dapper uit 1663, in een luxe uitgave, op groot papier. Met de Atlas van Commelin uit 1693 en de Atlas van Fouquet uit 1780 behoort dit werk tot de bekendste Amsterdamse stadsbeschrijvingen. Het is ruim voorzien van plattegronden en afbeeldingen van gebouwen, in dit geval van Jacob van Meurs.
Met dit boek is iets bijzonders aan de hand. Het is gebonden in een band van perkament met blindstempeling. Bovenaan is een opschrift aangebracht in goudstempels: ‘S.PIETERS.GAST.HUYS’.
En dan gaat er een belletje rinkelen, want wij – de Bijzondere Collecties van de Universiteit van Amsterdam – zijn gevestigd in de oude gebouwen van het Amsterdamse Pietersgasthuis, oftewel het Binnengasthuis. Het gasthuis werd op dit terrein ondergebracht tussen 1578 en 1582, na de onteigening van de gebouwen van het Oude en het Nieuwe Nonnenklooster.
Detail uit de kaart van het Binnengasthuis, in het midden het Regenten Comptoir (nr 8).
Het is de vraag of het gasthuis over een echte bibliotheek beschikte. Als dat zo was, zal het vooral om medische werken zijn gegaan, maar daarover weten wij niets. Deze uitgave van Dapper moet vooral interessant geweest zijn omdat er een afbeelding van het gasthuisterrein in staat. Dat blijkt ook uit de conditie van deze prent. Hoewel het boek in goede staat is, is juist deze prent vergeeld en gescheurd.
De meest waarschijnlijke plek voor dit boek was het Regenten Comptoir. Deze ruimte was centraal op het terrein gelegen. Hier hing het grote regentenportret van Cornelis van der Voort uit 1617, dat zich nu in het Amsterdam Museum bevindt. Op dit schilderij zijn de regenten gegroepeerd rondom een tafel, waarachter een classicistische doorgang, met een doorzichtje naar een andere ruimte. Daar hangt een schilderij van Christus die de lamme geneest, een verwijzing naar het barmhartige werk dat in het gasthuis werd beoefend.
Regenten van het Pietersgasthuis door Cornelis van der Voort, 1617. Amsterdam Museum.
De regenten wijzen naar boeken op de tafel, waarin aantekeningen staan over de verhuur van huizen van het gasthuis. Het accent wordt hiermee gelegd op hun financiële verantwoordelijkheden. Op een plank linksboven staan twee boeken, ter weerszijden van een zandloper. Goed te zien is hoe de linkerband, met twee linten dichtgestrikt, met zijn rug tegen de muur staat; de veiligste manier om boeken te beschermen tegen een mogelijk stoffige of vochtige muur. De band van Dapper heeft ook dergelijke strikken gehad, deze zijn echter verdwenen.
Stond daar, op die plank, ook ooit het boek van Dapper? Zeker weten wij het niet, maar veel dichter bij het verleden kunnen wij niet komen.