De nieuwe beurs

Op de actualiteit wordt snel en direct gereageerd via sociale media. In de 19^de eeuw (en daarvoor trouwens ook) gebeurde dat door middel van brochures en pamfletten. Iedereen die iets te zeggen had schreef een verhandeling die snel gedrukt en verspreid werd. Soms zaten er plaatjes bij, kaarten of plattegronden. Soms werd zelfs in dichtvorm gereageerd op wat er voorviel. Een tamelijk willekeurig voorbeeld is de Amsterdamse beurs.

Artist’s impression van het Damrak. Dit gebouw heeft er nooit gestaan.

De Beurs van Berlage is nu een gezichtsbepalend gebouw in het centrum van Amsterdam. Velen die de stad binnenkomen, lopend vanaf het Centraal Station over het Damrak, passeren het min of meer onvermijdelijk. Al sinds lang is het niet meer in gebruik als beursgebouw. Berlage’s Beurs dateert uit 1903. Daarvóór stond op de plek waar nu de Bijenkorf is de zogenaamde Beurs van Zocher, gebouwd omstreeks 1840. Zochers beurs verving weer een veel ouder beursgebouw, dat was verzakt en onbruikbaar geworden.

De totstandkoming van deze gebouwen op een zo cruciale locatie in de stad, met hun zo belangrijke economische functie in de koopmansstad Amsterdam, ging onveranderlijk met veel gekrakeel gepaard. Dat is neergeslagen in een vloed van grotere en kleinere publicaties. Uiteraard zijn veel van die brochures en pamfletten bewaard gebleven. Ze tonen iets van wat mensen bewogen heeft. Het is aandoenlijk om de opwinding te zien over gebouwen (en andere kwesties) die voor ons tegenwoordig een zo volkomen vanzelfsprekendheid zijn (geworden). Ook in dat opzicht heeft de geschiedenis, en de objecten die die geschiedenis documenteren, ons veel te vertellen.

De toon is vaak verbeten en persoonlijk, soms ook amusant bedoeld – of zelfs poëtisch. Enkele voorbeelden.

Plattegrond van de beoogde situatie aan het Damrak. Niet uitgevoerd.

Hoe drong nu ook de schrik in menig woning binnen,

Waarin een teedre vrouw en lieve kindergroep,

Na de afgeloopen Beurs, het hoofd der huisgezinnen

Verwachtte aan ’t middagmaal bij kool of wintersoep!

Dáár zonk de honger weg en heerschte vreesbetooning,

Tot hij, die wegging, keerde, en weêr zijn redding bleek;

Dan werd de dierbre gâ, bij ‘t “welkom!” in zijn woning,

Zoo hartlijk weêr gekust als de eerste huwlijksweek

(J. van Oosterwyk Bruyn, 1836)

“Zullen de kundige stadsarchitecten die, gebonden als zij waren aan breedte, de plannen van het gebouw ontworpen hebben, slagen bij die afmetingen iets schoons te wrochten? Ik durf het niet te gelooven.” (August Hendrichs, 1879)

“Wat helpt het me, of ik alles opsom, wat er heen en weer gehaspeld is, gedurende de reeds bijkans 13 jaren, dat die strijd aan den gang is. Voor mij […] is er een zekere zelfvoldoening in gelegen, dat de Heeren die destijds tegenwerkten, op het gebied van het maken eener nieuwe beurs, nog niets gepraesteerd hebben.” (Martin Wolff, 1892)

“Voor de oplossing der Beurskwestie is men met zooveel geneesmiddelen komen aandragen dat de zieke er eindelijk door dreigt te bezwijken en men thans alleen nog denkt aan een eerlijke begrafenis.” (G. Emmingmann, 1895)

Bij al dit rumoer valt op hoe neutraal en ‘stil’ de illustraties zijn. En als er in de toekomst eens maatschappelijke onrust dreigt over een of andere kwestie, wie weet is dan een opponent geïnspireerd zijn protest in dichtvorm openbaar te maken. Intussen staat de Beurs van Berlage al meer dan een eeuw rustig op zijn plaats. De heetgebakerde discussianten in de 19^de eeuw konden in de verste verte niet bevroeden dat het beursgebouw nu fungeert als congres- en evenementencentrum, met als missie “om de meest inspirerende ontmoetingsplek te zijn van Amsterdam.”