De Vroege Middeleeuwen: Christenen, Kastelen en Karel de Grote?

.. ridders, christenen, miniatuur kunst, armoede, ‘Dark Ages’, 500-1000 na Christus, monniken en kloosters, prinsessen, Karel de Grote, prachtige jurken, ongelijkheid, ergens na Rome ..

.. kun jij de gemene deler van deze woorden vinden? Volgens de mensen in Amsterdam is het de Vroege Middeleeuwen. Als onderdeel van de ontwikkeling van een tentoonstelling over de Vroege Middeleeuwen, onderdeel van het CEMEC project waar ik eerder over vertelde, deden we wat informeel, kwalitatief publieksonderzoek, en vroegen we mensen naar hun associaties met de Vroege Middeleeuwen.

Dit type publieksonderzoek heet ook wel front-end evaluatie, evaluatie vooraf. We denken vaak dat publieksonderzoek plaats vindt na de opening van een tentoonstelling – de bezoekers worden dan gevraagd naar hun ervaringen, via een interview of een vragenlijst. Maar, een belangrijk deel van publieksonderzoek gebeurt ook vóórdat de tentoonstelling opent, in de ontwikkelingsfase. Het belangrijkste doel van dit soort front-end evaluaties is dat we meer gaan begrijpen over de voorkennis van bezoekers over het onderwerp van de tentoonstelling. Deze informatie helpt tentoonstellingsmakers om na te denken over hoe ze het verhaal van de tentoonstelling gaan vertellen. Wat weten bezoekers al over het onderwerp? Wat zijn hun aannames en ideeën er over? Deze kennis geeft het museum de mogelijkheid om een geschikte benadering te ontwikkelen, één die de bezoekers interesseert en hun voorkennis gebruikt om ze tot de kern van de boodschap te brengen.

In het geval van de aankomende tentoonstelling was het voor ons belangrijk om te weten waar mensen aan denken bij de Vroege Middeleeuwen. Dit type onderzoek is niet al te ingewikkeld, want het hoeft niet zo streng formeel als sommige andere, grote kwantitatieve, onderzoeken. Daarom konden we op een zonnige dag in februari gewoon de straat oversteken en naar de Kalverstraat wandelen, één van de grootste winkelstraten in Amsterdam. Hier vroegen we ongeveer 50 mensen naar hun ideeën over de Vroege Middeleeuwen.

De antwoorden waren heel informatief en behulpzaam. Het was interessant om op te merken dat, ook al vroegen we heel specifiek naar de Vroege Middeleeuwen, de meeste mensen toch onderwerpen aandroegen die meer te maken hebben met een enigszins stereotiep beeld van de Middeleeuwen in het algemeen. Woorden zoals kastelen, ridders, paarden, koningen en koninginnen, en zwaarden kwamen vaak terug. Ook religie was prominent aanwezig: monniken, kloosters, Bijbels, de macht van de kerk, de Inquisitie, en zelfs – heksen en brandstapels. Dit is belangrijk voor ons om te weten, want het laat ons zien dat deze thema’s bekend zullen zijn bij veel van onze bezoekers, en hoewel ze dan misschien niet altijd volledig gerelateerd zijn aan onze specifieke tijdsperiode, kunnen we ze wel gebruiken als een manier om de aandacht van de bezoekers te trekken.

Zoals verwacht waren er ook veel mensen met een behoorlijk negatief beeld van deze tijdsperiode. Deelnemers noemden thema’s zoals duisternis, moeilijke tijden, armoede, ongelijkheid en algehele narigheid. Het was ook opmerkelijk dat behoorlijk wat mensen de Vroege Middeleeuwen associëren met modder. Eén vrouw beschreef de periode zelfs als een tijd van “droevige mensen in de modder”. Deze associaties zijn heel belangrijk voor ons – ze laten zien dat we heel hard ons best moeten doen om een ander, meer genuanceerd, beeld van de Vroege Middeleeuwen te creëren, want dit soort negatieve associaties zitten duidelijk diep.

Gelukkig noemden de deelnemers ook positieve dingen – veel mensen associëren deze tijdsperiode met culturele uitingen zoals prachtige kledij, interessante muziek, Bijbel miniaturen and mooi schrift. Dit laat ons zien dat de kernboodschap van onze tentoonstelling – die vooral de nadruk legt op de culturele rijkdom van deze periode – niet volledig vreemd zal zijn voor onze bezoekers.

We zijn erg enthousiast over de resultaten van dit kleine publieksonderzoek. Ze zullen ons zeker helpen in de ontwikkeling van de tentoonstelling, omdat ze ons continu op de bezoeker zullen richten, en zeker handig zijn om de tentoonstelling op de beste manier te framen voor ons publiek. En jij? Kom jij ook langs, als ‘ie open gaat? Wat zijn jouw gedachten over de Vroege Middeleeuwen?