Geografisch puzzelen of een stukje van de kaart

‘Regeer het keizerrijk zoals u een kleine vis zou koken. Met aandacht’. Aldus de eeuwenoude wijsheid van Lao Tse. Men kan het regeren van een land ook wel vergelijken met een puzzel. Misschien dat het daarom wel zo populair is om kaarten te verspreiden in de vorm van een puzzel.

 

Puzzelkaarten, of puzzels met een kaart als afbeelding bestaan al sinds de 19^de eeuw. Ze zullen vooral een educatief doel hebben gehad. Spelenderwijs raakten de puzzelaars vertrouwd met het kaartbeeld. Zonder veel moeite verkreeg men een indruk van de ligging van landen en continenten. Nu zijn kaartpuzzels ook weer niet zó courant dat er vele voorhanden zijn bij de Bijzondere Collecties. Integendeel. Ze behoren tot de ‘cartografische curiosa’. Maar als zo vaak is dat juist een categorie documenten die zeer tot de verbeelding spreekt. Met het oog op een presentatie aan eerstejaars studenten is recentelijk zo’n curiosum voor de dag gehaald en gecatalogiseerd. Als voorbeeld van de duizelingwekkende variëteit in verschijningsvormen van cartografisch materiaal.

Bij catalogisering zal men denken aan boeken, tijdschriften of oude drukken. Natuurlijk, wij van de bibliotheek catalogiseren ook kaarten, e-books en DVD’s. Om van een hoop andere dingen nog maar te zwijgen. Maar nu moest een jigsaw puzzel worden beschreven. Of beter gezegd, een verzameling van negen puzzels. Het ging om de Atlas géographique van Frémin: negen losse kaarten die tezamen een kleine ‘atlas’ vormen. De losse kaarten zijn op stukjes hout geplakt. Wie heeft er vroeger niet een mooie kleurenplaat op een bord triplex geplakt en daarna met de figuurzaag puzzelstukjes uitgesneden? Dat werk dus.

De betreffende puzzels zitten in een doos. Waarschijnlijk is deze doos lange tijd niet meer geopend. Op de deksel staat: Atlas geographique. Bij het beschrijven ga je in dit geval uit van kaartmateriaal. In het catalogiseerprogramma MARC21 heeft men een speciaal recordveld waarop je kunt aangeven dat van de kaart een puzzel is gemaakt. Ook daaruit blijkt al dat dit veel vaker voorkomt.  Bij het controleren in WorldCat viel op dat de puzzels in meerdere varianten zijn verschenen.  Sommige bevatten slechts drie kaarten, andere vijf of zeven, en weer andere dus met negen kaarten. Het is dus ook niet met zekerheid te zeggen dat de variant met negen kaarten de complete verzameling is. Wel aannemelijk is dat we hier met een variant van doen hebben die speciaal bedoeld was voor de Nederlandse markt, vanwege de aanwezigheid van een kaart van Nederland.

 

De maker van deze kaartjes, Antoine-Rémy Frémin, was tijdens de eerste helft van de 19^de eeuw actief in Frankrijk. Onsterfelijk beroemd is hij er niet mee geworden, maar het was genoeg om te ontkomen aan de totale vergetelheid. Een zeer schrale troost voor de verbleekte reputatie van Frémin is dat er voor zijn cartografische puzzels gepeperde prijzen worden gevraagd. Overigens is puzzels maken van kaarten iets dat nog steeds gebeurt. Spellenmaker Jumbo gebruikte in 2015 twee kaarten uit de Bijzondere Collecties voor het maken van puzzels van 500 en 1.500 stukjes. Voor wie zich langdurig met de kaartencollectie wil bezig houden. Een aanrader met de feestdagen op komst – en nog heel betaalbaar ook!

(met dank aan Maarten Luykx)