Palaestra reliëf (APM 451)
Soms sta je bij een museumvitrine ergens in het buitenland en is er een genadeloze blik van herkenning. Dat is verwarrend en vreemd want de meeste archeologische objecten zijn unica. Maar soms zijn er kopieën of komt iets uit dezelfde mal. Dat overkwam me de laatste jaren maar liefst vier keer in het Louvre, in de Glyptotek in Kopenhagen, in de Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis in Brussel en in het Kunsthistorisches Museum in Wenen.
Ik stond dan te kijken naar een reliëf van een zogenoemde Palaestra of sportschool. Dit is van terracotta en er zijn in diverse musea zeker acht exemplaren bekend die waarschijnlijk allemaal in dezelfde mal zijn gemaakt en misschien ook nog van dezelfde vindplaats in Rome komen. De plaquettes dateren uit de eerste helft van de eerste eeuw na Chr. Het exemplaar uit de Allard Pierson collectie is reeds uitgebreid gepubliceerd door Patricia Lulof in 2007 in de bestandscatalogus Architectural Terracottas in the Allard Pierson Museum Amsterdam.
Het stuk in het Allard Pierson Museum is verworven door Constant Willem Scheurleer in 1902 van kunsthandelaar P. Arndt in Munchen. Sinds 1934 is de collectie van Museum Scheurleer uit Den Haag overgaan naar het Allard Pierson Museum.
De Camapana collectie in 1851
Deze terracotta plaat van bij 28.8 cm hoog en 38,2 cm breed is waarschijnlijk gebruikt als (gevel)decoratie van een gebouw. Mogelijk hebben deze reliëfs aan de onderkant van een daklijst gezeten maar dat weten we niet zeker. In de 19de eeuw verzamelde en publiceerde Giampietro Campana dit soort terracotta reliëfs en nog steeds worden deze naar Campana genoemd. Hij had een museum waar hij grote aantallen van deze plaquettes bewaarde en tentoonstelde. We zien met veel moeite ook een palaestra reliëf aan de linkerkant.
Op de plaquette zien we een palaestra (sportschool) met zes zuilen die het front van een tempel lijken voor te stellen. In het midden staat Hercules afgebeeld met knots en leeuwenhuid over zijn schouder. Hij staat duidelijk wat hoger en is het meest prominent afgebeeld. Links van hem staan twee boksers herkenbaar aan hun handschoenen. Rechts staat een atleten figuur die met een strigilis of schraper de olie van zijn huid schraapt. De figuur uiterst rechts heeft als enige geen baard en dat zou kunnen duiden op een afbeelding van de pankratiast, een mix tussen een bokser en een worstelaar.
Palaestra reliëf uit Museum of fine art in Boston. Dit reliëf laat nog veel originele restanten van kleur zien. Het middelste en de twee buitenste nissen vertonen duidelijk sporen van een lichtblauwe achtergrond. Overigens kan dit ook een grondverf zijn. De twee nissen daartussenin laten een okerkleurige achtergrond zien en de twee boogjes daarboven zijn donkerrood gekleurd.
Het palaestra reliëf van het Allard Pierson Museum met een indicatieve kleurreconstructie op basis van de hier genoemde parallellen. De verschillende nissen hadden een andere achtergrond en ook de boogjes boven de nissen waren in een ander patroon gekleurd. De zuilen en de architectuurelementen vertonen veel sporen van witte verf.
Van de verschillende plaquettes zijn soms meer en soms minder verfresten bewaard gebleven. Als we de afbeeldingen vergelijken dan vallen enkele zaken op en kunnen we voorzichtig een patroon vaststellen. De middelste nis en de buitstenste nissen hebben een vergelijkbare (licht)blauwe achtergrondkleur. Het is mogelijk dat dit een grondverflaag is waar nog een andere kleur op zat. De twee overige nissen kenmerken zich door een okerkleurige achtergrond. Boven deze twee nissen zitten twee boogjes die op verschillende plaquettes donkerrood zijn geverfd. ook het vlak boven de guirlande boven Hercules lijkt okerkleurig te zijn geweest.
Het palaestra reliëf uit het Louvre in Parijs. Ook hier zijn nog veel sporen van verflagen aanwezig en die komen goed overeen met het reliëf in Boston, Wenen, Amsterdam en Moskou.In de timpaan zien we twee tritons (zeewezens) die okerkleurig waren met rood baardhaar ook weer tegen een lichtblauwe achtergrond.
Het palaestra reliëf uit de Ny Carlsberg Glyptotek in Kopenhagen. Links zijn de twee boksers goed herkenbaar aan hun handschoenen. Vrijwel alle sporen van verf zijn verloren gegaan.
Het palaestra reliëf in het Pushkin Museum of Fine Arts in Moskou (Inv. No. AT 3700). Ook hier zijn nog veel restanten van verf herkenbaar.
Het palaestra reliëf uit het Kunsthistorisches Museum in Wenen. Deze plaquette is het meest ongeschonden en laat nog de twee palmetten zien in de hoeken.
Palaestra reliëf uit de Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis te Brussel. Inv.nr. A125 aangekocht in 1902.