Restauratie van de stedenatlas van Janssonius (1657)

Sinds 2017 bieden de Bijzondere Collecties de mogelijkheid aan om een boek, een handschrift, een kaart of ander document te adopteren. Het heet ‘Koester een boek’ en het maakt het mogelijk voor Vrienden en andere belangstellenden met een groot hart voor cultureel erfgoed zich te verbinden met een object naar keuze. Dit kan door een bijdrage te leveren aan restauratie, onderhoud en beheer van de collecties.

Een voorbeeld daarvan is Illustriorum regni Galliae civitatum tabulae, ut & Helvetiae Confoederatae civitates celebriores. Omdat dat zo’n mond vol is spreken we van een stedenatlas, in dit geval het deel Frankrijk en Zwitserland van de stedenatlas in acht foliobanden, die in 1657 door Johannes Janssonius is uitgegeven.

Al lang is de conditie van dit boek een punt van aandacht. Er is duidelijk ooit iets faliekant misgegaan met de perkamenten band. Maar vóór dat daar iets aan gedaan kan worden is het nodig om op verschillende plaatsen kleine(re) beschadigingen van het papier te herstellen. Daartoe gaat een speciale papierrestaurator aan het werk.

Wat wordt uitgevoerd bij het restauratie-proces valt in verschillende onderdelen uiteen. Om te beginnen vindt het zogenaamde droogreinigen plaats. Daarbij wordt oppervlaktevuil verwijderd. Vervolgens wordt het papier ‘lokaal gevlakt’.  Daarvoor wordt het beschadigde papier heel licht vochtig gemaakt en ‘onder bezwaar’ gelegd. Anders is het papier niet te behandelen. Krullen zijn zodoende ook te verwijderen.

Omdat de groene partijen op kaarten meestal ingekleurd zijn met koperhoudende kleurstof, hebben die kaarten bijna allemaal last van ‘kopervraat’. De kleurstof ‘vreet’ zich door het papier en is aan de achterzijde in lichtgeel zichtbaar. Deze beschadiging maakt het papier bros en kwetsbaar, en kan uiteindelijk papierverlies veroorzaken. Er is over kopervraat niet zo heel veel bekend maar het vermoeden bestaat dat vocht het proces versnelt. Omdat de gewoonlijk gebruikte lijm (tarwestijfsel) voor papierreparaties relatief veel vocht bevat, worden scheuren in de partijen met koperhoudende kleurstof gerepareerd met ‘remoistenable tissue’.

Dit is Japans papier dat met gelatinelijm is geprepareerd, en dat met een zeer geringe hoeveelheid vocht over een scheur geplakt kan worden. Dit papier wordt eerst ‘aangekleurd’: zo is er van de herstelwerkzaamheden na afloop bijna niets meer te zien. Andere kleine ongerechtigheden worden weer in de oorspronkelijke staat teruggebracht. Als dit onderdeel van de operatie is voltooid kan de restauratie van de band ter hand genomen worden.

Met dank aan Jean-Marieke Poot van Bergen Papier Restauratie (Alkmaar).