Een Tentoonstelling over Tekens: Typograag

De tentoonstelling in het Erfgoedlab heet Typograag. Iemand die typograaf wilde zeggen, versprak zich en je denkt ‘waarom niet? Typografie? graag, typograag!’ En dan is er het gedicht haar lichaam heeft haar typograaf van Lucebert.

Bij typografie denk je aan vormgeving: hoe ziet een bladzijde eruit en waarom is dat zo, wat is de geschiedenis van de interactie tussen de tekst en alles wat er omheen staat – dat soort vragen. Waarin schuilt de pure schoonheid van boeken en waarom zijn sommige boeken zo ontstellend lelijk? Waarom is schoonheid de ene keer tijdgebonden en de andere keer tijdloos? Dat is geen wetenschap natuurlijk.

Voor de meeste mensen gaat typografie niet over bladzijden maar over letters. De fascinatie voor letters is eindeloos. Ik denk dat er op het internet minstens 1.000.000 verschillende lettertypen te koop worden aangeboden en elke dag komen er honderden bij. Al die tekentjes. En dan de boeken over letters. Als je alle bladzijden over de schreef van de letter K eruit zou scheuren, kon je er een nieuw boek van maken. Letters zijn overal, net als vogels en het is jammer dat ze niet kunnen zingen. De klank is afhankelijk van een toevallige lezer, de betekenis van een schrijver van wie je als letter maar moet afwachten wat hij of zij ervan bakt.

Omgekeerd hoort bij elke schrijver een speciale letter maar schrijvers krijgen niet altijd de letter die ze verdienen. Bij oudere uitgaven van Geerten Meijsing kwam ik nooit verder dan de eerste alinea. Tot hij van uitgever veranderde en een vormgever kreeg die begreep waar het om ging. Plotseling werden zijn teksten transparante achttiende eeuwse muziekstukken. Mozart op een oude transistorradio, dat gaat niet.

Plato is niet voor niets de grootste filosoof die ooit heeft geleefd. Schoonheid laat zich alleen definiëren op zijn manier: iets dat er altijd al was, al is het een seconde geleden gemaakt. Dat geldt ook voor letters die mooi zijn. Ze hebben de vanzelfsprekendheid van de eeuwigheid. De grijsaards op de muren van Troje die Helena langs zien lopen en denken ‘ja, haar te aanschouwen was de oorlog waard – al betekent het onze dood.’

Het is overigens niet eenvoudig om letters zo te zien. Je moet het leren, zoals je moet leren luisteren naar nachtegalen. Maar als je ze eenmaal ziet, dan houdt het niet meer op.

Het is iets waar je jong mee moet beginnen, want het is een eindeloos terrein dat dermate vergeven is van subtiele nuances dat het heel lang kan duren voor je er ook maar iets van weet, laat staan begrijpt. Typograag is om die reden een wat brutale expositie. Gemaakt door dilettanten, die misschien wel veel hebben bekeken maar die niet veel hebben gezien. Dat is niet erg. Het is een expositie die eerder gaat over kijken dan over de objecten die bekeken worden.

Wat is er te zien? Enkele boeken, wat voorwerpen en digitale toepassingen die nieuw zijn en naar we hopen verbazingwekkend én leuk. Het hoogtepunt bestaat uit vijf grote affiches. De grootste is meteen de gekste: die toont bijna 500 jaar aan lettertjes, waarbij voor ieder jaar twee tot vijf foto’s zijn gemaakt uit boeken die niet vanwege de letters of de uitgevers maar vanwege de schrijvers of het onderwerp zijn gekozen. ruim een meter hoog en bijna vijf meter breed: meer dan 1200 foto’s uit 600 boeken.

Er is een affiche van een wand vol stickers. Die intrigeert omdat het stickers uit de hele wereld zijn en tegelijk eenvormig, zoals je in iedere stad van die kroegen hebt voor een bepaald soort wereldreiziger. Raamloze plekken die overal kunnen zijn, in Amsterdam, Rome, Shanghai of Melbourne.

Het mooist zijn drie affiches met tattoeages. Ook daar ligt de nadruk op de overeenkomsten, maar dan van de lettertypen. De boodschappen zijn een verhaal apart. Waarom mensen hun lichaam vol laten prikken met tegeltjeswijsheden in de trant van ‘de reis, niet de bestemming’ is een raadsel. Er zou een tekstbureau moeten komen voor dergelijke teksten – ze moeten immers een leven lang mee. Maar als je er veel bij elkaar ziet, krijgt het weer iets. Het eeuwige proberen te duiden van een waarheid – die er misschien wel is, maar die niet voor ons is weggelegd. Daar leggen we ons zo te zien niet bij neer.

Helena van Troje door de Franse schilder

William-Adolphe Bouguereau (1825-1905)