Von Humboldt en Bonpland op de Chimborazo

Door Maarten Luykx

Onlangs stond in de wetenschapsbijlage van NRC Handelsblad een interview met Andrea Wulf naar aanleiding van haar biografie over Alexander von Humboldt (1769–1859). Zij zegt daarin dat von Humboldt een man is van wie wij kunnen leren wanneer het gaat om het denken over natuurbehoud en klimaatbeheersing.

Wat ook de aandacht trok was de prent van de berg Chimborazo in Ecuador die bij het artikel was afgebeeld. Het gaat om Natuurkundig tafereel van de Andes en de naburige landen. Dit is een kopergravure uit 1808, ook opgenomen in Reis van Humboldt en Bonpland van Alexander von Humboldt en Aimé Jacq Alex Bonpland.

Von Humboldt en Bonpland waren beiden zowel ontdekkingsreiziger als botanicus, en zij legden minutieus vast wat zij tijdens hun reizen aan vegetatie tegenkwamen. De prent van de doorsnede van de Chimborazo is daar een sprekend voorbeeld van. Niet alleen namen de heren de moeite de berg te beklimmen (neen, zij bereikten de top van de 6230 meter hoge berg niet), zij beschreven ook de planten die zij op verschillende hoogten in het voorbijgaan tegenkwamen. De tekening van de berg, met daarop aangegeven de planten die ze aantroffen, werd daarmee een eerste soort flora van plantensoorten uit alle klimaatzones op aarde. Het was ook een nieuwe vorm van visualisering van informatie. Van de kaart hieronder is een kopie aanwezig in de Artis Bibliotheek.

Hoewel er van hem geen grote wetenschappelijke ontdekkingen bekend zijn, heeft von Humboldt volgens Andrea Wulf wel materiaal aangedragen waarop anderen, onder wie Darwin, hun onderzoekingen baseerden.

In de tijd van von Humboldt gold de Chimborazo als de hoogste berg op aarde. Natuurlijk had de reislustige Alexander ook graag dat andere hooggebergte, de Himalaya, bezocht maar de Engelse koning stond hem niet toe naar India te vertrekken. De Spaanse koning was achteraf niet zo tevreden over de wijze waarop Alexander von Humboldt berichtte over de behandeling die de inheemse bevolking in het Spaanse Nieuw Granada ten deel viel. Om dit soort narigheid te voorkomen verbood de Engelse vorst von Humboldt af te reizen.

Op de prent is áchter de Chimborazo een vulkaan in actie te zien, de Cotopaxi. Deze is, in tegenstelling tot de Chimborazo, nog steeds actief. Het is heel goed mogelijk dat de Cotopaxi tijdens het verblijf van von Humboldt en Bonpland in Ecuador ook werkelijk activiteit vertoonde. Het beeld op de prent is daarentegen vertekend.  In werkelijkheid liggen deze bergen verder uit elkaar. Zie de afbeelding gemaakt met Google Earth. Op de voorgrond de Chimborazo en op de achtergrond de besneeuwde  top van de Cotopaxi.  Ik schat de afstand al gauw op 80 kilometer.

Hoewel von Humboldt dit onmogelijk geweten kon hebben, is de Chimborazo in zeker opzicht wel de hoogste berg op aarde. Dit vanwege de ligging vlakbij de evenaar. De equatoriale straal van de aarde (a) is ruim 21 km groter dan de polaire straal (b).

Wanneer de hoogte van een berg gemeten zou worden als de afstand van de top van de berg tot het middelpunt van de aarde, dan is de Chimborazo inderdaad de hoogste berg op aarde. Maar gemeten naar gebruikelijke maatstaven (hoogte boven zeeniveau) is de Everest natuurlijk de hoogste, en is de Chimborazo niet eens de hoogste top van het Andesgebergte.

Maarten Luykx (1953) studeerde psychologie aan de Universiteit van Amsterdam en computer science aan de Open Universiteit. Hij werkt sinds 1996 bij de Amsterdamse Universiteitsbibliotheek. Al tien jaar is hij actief betrokken bij documentatie van de kaartencollectie.