Ga zitten op een terrasje en bestel een Spa. Grote kans dat het antwoord is: rood of blauw? Spa is in Nederland synoniem voor bronwater. Dat moet je eens proberen over de grenzen…verwarring zal je deel zijn.
Al in de zestiende eeuw was het koolzuurhoudende water van Spa bekend om zijn (vermeende) geneeskrachtige kwaliteiten. Hierdoor groeide het stadje in de Ardennen uit tot een van grote vermaaksoorden voor de Europese elite, zeker de Nederlandse. Het is dan ook niet verrassend dat er tientallen medische en toeristische gidsen over Spa bij de Bijzondere Collecties te vinden zijn. De vroegste zijn van de arts Henri de Heer (1570-1636). De bekendste zijn ‘Amusemens des eaux’ van de reiziger Karl Ludwig Pöllnitz uit 1735, en ‘Les amusemens de Spa’ van de Leidse hoogleraar Jean Philippe de Limbourg uit 1763.
Dit laatste boek nam de Amsterdamse stadsadvocaat Jan Jacob van Beaumont in het najaar van 1764 mee op zijn reisje naar Spa. Zijn handgeschreven reisverslagen zijn onlangs verworven voor de Bijzondere Collecties (Hs. XXX E 64-67). Samen met Jan Deutz, kerkmeester van de Nieuwezijds Kapel, en student Nicolaas Warin Anthonisz verbleef Beaumont een tiental dagen in het kuuroord. Het gezelschap vermaakte zich uitstekend:
Spa, weet Ued, is al te vermakelijk, dan dat men daar veel zoude te huijs zitten […]
Een plaatsje […] opgepropt van rijke luijden, althans van geldbrengers, uit alle s’werelds, immers Europaas deelen!
Een oort […] van koetsen oft rijtuigen met 2.4. en 6 paarden bespannen!
Een vlek dat s’avonds blonk van kostbare klederen en Juwelen zoodanig selfs dat het te verwonderen is hoe de luijden daar mede durven rijden! […]
Dezen avond zijn wij, op de gem. Zaal, ter Bal geweest. Mijn compagnons dansten onder wel 200 ad 300 menschen. Ik, en vele andere waren aanschouwers, zoo van die Wengde als van het spel Pharon, t welk hier, door bijde de sexen gefrenqueert, dat is gespeelt wordt!
Overdag wandelden ze in de omgeving en dronken uit de verschillende bronnen, elk met een eigen naam:
De wandelingen in de vlakte zijn: Voor het eerst de Tuijn der Capucijnen; deselve heeft wel goed hagen en eenige berceau huijsjes, in welkers midden een fonteijn springt, maar anders weijnig of geen Lommer van hoge bomen […] Daar is, behalve de bovengemelde fonteijn, nog ene andere digt aan oft voor het clooster Huijs; Ze is in grot kom, in welkers midden een kruijs mede met een beeltenis daar aan, […] ‘t water springt uijt de spijkers die door d’beelds handen en voeten gedreven zijn, met dit boven schrift uijt Jesaias XII.3. dog in t Latijn! Giilieden Zult Water Scheppen met Vreugde uit de fonteijnen des Heijls.
Ik voor mij hebben wel Roomsche allusien gelesen, die mij gekker voorkwamen! Andere nogtans hebben zig daaraan gestoort […]
Eer ik nu van het verhaal nopens de fonteijnen afscheijde moet ik nog herrinneren, dat het Spa-Water, dat naar Holland of elders vervoert wordt, alleenlijk is, dat uijt de Pouhons [Pierre-le-Grand bron; genoemd naar Peter de Grote die Spa in 1714 bezocht].
Dat uijt de hier voor gemelde andere fonteijnen is, vermits de geestige vlugheijd niet transportabel; Jaa over de vliegende vlugheid van het tonnelets-water kan Ued. zig een denkbeeld formeeren, als Ued. gelieft te weeten, dat als men in ijder handt een bierglas neemt, het eene ledig en het ander vol met Tonnelett-water, en het selve telkens uit het eene in het andere overstort, dat het dan, naa eenige herhalinge van dien, alle geest en mineraliteit verliest, en geen andere smaak dan ordinair water heeft! […]
Het gezelschap nam met spijt afscheid van dit vermaaksoord, het enige dat ze moesten ontberen waren “goede haring, groente, vrugten! D’eerste [was er] in ’t geheel niet, ook wijnig groente t is op onse reijse meest geweest vleesch zonder veel groente, dit is soo brabantse stijl van schaften. En vrugten hebben wij wijnig en slegt gehad, men legt er sig in dese provincien niet op toe.” De heren laten zich kennen als echte Hollanders.